Tủ bảo quản vắc xin là gì? Vai trò trong dây chuyền lạnh
Tủ bảo quản vắc xin (Vaccine Refrigerator / Vaccine Storage Cabinet) là thiết bị duy trì nhiệt độ ổn định 2–8°C, đảm bảo vắc xin không bị hỏng do quá lạnh hoặc quá nóng.
Tủ được sử dụng trong:
- Trạm y tế xã, phường, trung tâm tiêm chủng.
- Khoa dược – bệnh viện.
- Kho trung chuyển vắc xin (trong hệ thống tiêm chủng mở rộng).
Theo WHO (2023), 90% sự cố giảm hiệu quả vắc xin có liên quan đến bảo quản không đúng nhiệt độ hoặc thiết bị lạnh vận hành sai cách.
Cấu tạo và nguyên lý hoạt động của tủ bảo quản vắc xin
1. Cấu tạo cơ bản
| Bộ phận | Chức năng |
|---|---|
| Máy nén & dàn lạnh | Làm mát không khí trong buồng chứa, giữ nhiệt độ ổn định. |
| Bộ điều khiển nhiệt & cảm biến | Đo và kiểm soát nhiệt độ chính xác ±0.5°C |
| Quạt đối lưu | Phân bổ khí lạnh đồng đều khắp tủ. |
| Bộ báo động nhiệt | Báo khi vượt ngưỡng 2–8°C, hoặc mất điện. |
| Bộ lưu nhiệt (PCM / Battery) | Giữ lạnh tạm thời khi mất điện. |
| Data logger | Ghi lại nhiệt độ liên tục 24/7 để truy xuất dữ liệu. |
2. Nguyên lý hoạt động
Tủ bảo quản vắc xin khác tủ lạnh thông thường: dùng hệ thống điều hòa nhiệt tinh vi, không đóng tuyết, và có cảm biến bù trễ để tránh sốc nhiệt.
Khi nhiệt độ vượt ngưỡng, bộ điều khiển sẽ tự kích hoạt làm lạnh, hoặc ngắt khi xuống dưới 2°C để ngăn đông lạnh vắc xin.
Theo UNICEF Cold Chain Equipment Catalogue (2024): các tủ đạt chuẩn WHO PQS phải duy trì nhiệt độ đồng nhất ±2°C trong toàn bộ khoang chứa.
Tiêu chuẩn và quy định khi sử dụng tủ bảo quản vắc xin
| Hướng dẫn | Nội dung chính |
|---|---|
| WHO PQS (Performance, Quality and Safety) | Tiêu chuẩn thiết bị lạnh bảo quản vắc xin toàn cầu |
| ISO 60068-3-11:2019 | Kiểm tra ổn định nhiệt độ và độ ẩm trong thiết bị y tế. |
| GSP (Good Storage Practice) | Quy định về kho bảo quản dược phẩm và vắc xin. |
| Bộ Y tế Việt Nam (QĐ 1730/QĐ-BYT, 2019) | Hướng dẫn bảo quản và vận hành dây chuyền lạnh vắc xin trong Chương trình Tiêm chủng Mở rộng (EPI). |
Những sai lầm thường gặp khi sử dụng tủ bảo quản vắc xin
Dưới đây là 7 sai lầm phổ biến nhất mà WHO, PATH và Bộ Y tế Việt Nam thường cảnh báo:
| Sai lầm | Hậu quả | Giải pháp khuyến nghị |
|---|---|---|
| Chỉnh nhiệt độ dưới 0°C để “lạnh hơn cho chắc” | Vắc xin bị đông lạnh, làm biến tính protein, mất tác dụng bảo vệ. | Giữ 2–8°C, tuyệt đối không dưới 0°C. |
| Mở cửa tủ quá thường xuyên | Tăng dao động nhiệt độ, tạo ngưng tụ ẩm. | Giảm số lần mở cửa, sắp xếp lô tiêm theo thời gian |
| Để vắc xin sát dàn lạnh hoặc quạt gió | Gây đông cục bộ → hỏng lọ vắc xin. | Đặt cách vách 3–5 cm, phân tầng hợp lý. |
| Đặt vắc xin quá đầy tủ | Khí lạnh không tuần hoàn đều, khu vực giữa bị nóng. | Chỉ để 70–80% dung tích tủ. |
| Không kiểm tra nhiệt độ hằng ngày | Không phát hiện sớm sai lệch nhiệt độ. | Dùng data logger hoặc nhiệt kế tối đa – tối thiểu. |
| Không hiệu chuẩn cảm biến định kỳ | Dữ liệu sai lệch, tủ “ảo tưởng” đạt chuẩn. |
Hiệu chuẩn 1–2 lần/năm. |
| Cúp điện không kiểm soát, không có pin dự phòng | Nhiệt tăng nhanh, vắc xin hỏng hàng loạt. | Dùng UPS, pin lưu lạnh PCM, hoặc tủ tích trữ lạnh chuẩn PQS. |
Theo PATH Vaccine Cold Chain Report (2023): 1/4 tủ bảo quản vắc xin tại các cơ sở y tế nhỏ không đạt giới hạn 2–8°C trong 24 giờ vận hành.
Cách sử dụng tủ bảo quản vắc xin đúng chuẩn WHO
1. Trước khi sử dụng
- Kiểm tra nhiệt kế trong buồng lạnh và báo động nhiệt.
- Đảm bảo tủ đặt cách tường ít nhất 10 cm, tránh nguồn nhiệt.
- Cắm điện ổn định ≥ 8 giờ trước khi chứa vắc xin.
2. Trong quá trình sử dụng
- Theo dõi nhiệt độ tối thiểu – tối đa hằng ngày.
- Sắp xếp vắc xin theo nguyên tắc FIFO (First In, First Out).
- Ghi nhật ký: nhiệt độ, thời gian kiểm tra, người phụ trách.
- Khi mất điện >30 phút → chuyển tạm sang tủ dự phòng hoặc thùng lạnh.
3. Sau khi kết thúc ca làm việc
- Đóng kín cửa, không tắt tủ.
- Ghi log nhiệt độ cuối ngày.
- Báo kỹ thuật nếu tủ vượt ngưỡng nhiều lần.
Theo WHO EPI (2022), việc ghi nhật ký nhiệt độ 2 lần/ngày giúp giảm 40% rủi ro hư hỏng vắc xin.
Khi nào cần kiểm định và bảo trì tủ bảo quản vắc xin?
| Hạng mục | Tần suất khuyến nghị | Thực hiện bởi |
|---|---|---|
| Hiệu chuẩn cảm biến nhiệt | 6–12 tháng/lần | Đơn vị có chứng nhận ISO 17025 |
| Kiểm tra quạt, dàn lạnh | 3 tháng/lần | Bộ phận kỹ thuật CSSD / BME |
| Vệ sinh buồng lạnh | Mỗi tháng | Nhân viên phụ trách tủ |
| Kiểm định toàn hệ thống (theo WHO PQS) | 1 năm/lần | Cơ quan kiểm định thiết bị y tế |
Việc không kiểm định định kỳ có thể khiến dữ liệu nhiệt độ sai lệch đến ±3°C, đủ để làm hỏng toàn bộ lô vắc xin sinh học.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Tại sao không nên dùng tủ lạnh gia dụng để bảo quản vắc xin?
→ Vì tủ gia dụng không có hệ thống điều hòa nhiệt chính xác và không kiểm soát được dao động ±0.5°C. Ngoài ra, luồng khí lạnh không đều, dễ gây đông cục bộ.
2. Mức nhiệt nào được xem là “nguy hiểm” cho vắc xin?
→ Dưới 0°C (đông lạnh) hoặc trên 8°C trong >2 giờ đều có thể làm vắc xin giảm hiệu quả.
3. Có thể để vắc xin cùng thuốc khác trong cùng tủ không?
→ Không. WHO khuyến cáo tủ bảo quản vắc xin chỉ dùng riêng biệt, tránh nhiễm chéo và sai lệch nhiệt độ.
4. Dấu hiệu tủ hỏng cần bảo trì gấp là gì?
→ Nhiệt độ dao động mạnh >±2°C, báo động thường xuyên, đóng tuyết dày, hoặc vắc xin gần quạt bị đông.
5. Tủ bảo quản vắc xin đạt chuẩn WHO PQS khác gì tủ y tế thông thường?
→ Tủ PQS có bộ ghi dữ liệu nhiệt tự động, cảnh báo mất điện, cách nhiệt dày, và hiệu suất duy trì nhiệt 8–12 giờ khi mất điện.
Tủ bảo quản vắc xin là trái tim của dây chuyền lạnh (cold chain) trong hệ thống tiêm chủng.
Một sai sót nhỏ — như để quá đầy, chỉnh sai nhiệt độ hay quên hiệu chuẩn — có thể làm hỏng hàng triệu liều vắc xin, gây thiệt hại và rủi ro sức khỏe cộng đồng.
Tóm lại:
- Duy trì nhiệt độ 2–8°C liên tục.
- Ghi log nhiệt độ hằng ngày.
- Hiệu chuẩn cảm biến định kỳ.
- Đào tạo người sử dụng đúng quy trình WHO PQS.
Để mua hàng, hãy gọi đến Hotline: 096.55.88.369
Quang Dương Medical - nhà cung cấp thiết bị y tế hàng đầu Việt Nam
Hotline: 096.55.88.369
Website: https://quangduongmed.com
VPHN: Ô 20 Lô E Khu ĐTM Đại Kim, Phường Định Công, Thành phố Hà Nội
VPHCM: Số 273/21/16 Tô Hiến Thành, Phường Hoà Hưng, TP Hồ Chí Minh
Tài liệu tham khảo
- World Health Organization (WHO). Immunization in Practice: A Practical Guide for Health Staff. Geneva, 2023.
- UNICEF. Cold Chain Equipment Catalogue, 2024 Edition.
- PATH. Vaccine Storage and Handling Guidelines. 2023.
- ISO 60068-3-11:2019. Environmental testing – Part 3-11: Cold chain temperature control.
- Good Storage Practice (GSP). Annex 9 – Guidelines for vaccine storage and distribution.
- Bộ Y tế Việt Nam (2019). Quyết định 1730/QĐ-BYT – Hướng dẫn quản lý dây chuyền lạnh vắc xin.
- CDC (2022). Vaccine Storage and Handling Toolkit.
.jpg)
